Kỹ năng tư vấn tâm lý dành cho cán bộ, viên chức, nhân viên và cộng tác viên triển khai tư vấn tâm lý tại các cơ sở giáo dục

Nội dung text: Kỹ năng tư vấn tâm lý dành cho cán bộ, viên chức, nhân viên và cộng tác viên triển khai tư vấn tâm lý tại các cơ sở giáo dục

1. Một số kỹ năng tư vấn tâm lý cơ bản: 1. Quản lý cảm xúc (chuyển hoá cảm xúc tức giận, cảm xúc tiêu cực) 2. Chú tâm và quan sát 3. Lắng nghe tích cực (lắng nghe thấu hiểu) 4. Đặt câu hỏi 5. Phản hồi 6. Đối đầu/thách thức 7. Đánh giá & lập mục tiêu 8. Tìm kiếm giải pháp
2. Những sai lầm trong quản lý bản thân, quản lý cảm xúc tức giận ◦Lơ là, không ý thức là mình đang có cơn giận, đang có cảm xúc tiêu cực: để cơn giận, các cảm xúc âm tính bành trướng, thống trị ta, điều khiển ta hoàn toàn ◦ Biết mình có cơn giận, có cảm xúc âm tính nhưng mình lại nhập cuộc, dễ dàng buông tay: đi, nhìn, nói, hành động đều thể hiện & mang theo cơn giận, mang theo các cảm xúc âm tính
3. Hậu quả của giận giữ đối với tâm trí? • Căng thẳng • Buồn rầu • Lo lắng • Không tập trung • Trí nhớ giảm • Trầm cảm • Sợ hãi •
4. Hậu quả của giận giữ nói chung? ◦ Huyết áp cao ◦ Nhức đầu ◦ Suy giảm hệ thống miễn dịch ◦ Gia tăng bệnh ung thư (25%) ◦ Sự giận dữ mãn tính gia tăng nguy cơ đột tử từ bệnh tim gấp 5 lần ◦ Chết sớm hơn từ 7.5 – 8.5 năm ◦ (LVEP, 2009)
5. Trải nghiệm thở sâu và chậm ◦Hít vào chậm rãi ◦Giữ hơi một lát ◦Thở ra từ từ ◦Ngừng hít thở một lát ◦Hít vào chậm rãi ◦
6. Tác dụng của việc thở sâu và chậm? • Tăng oxy cung cấp cho não • Cơ bắp của bạn được thư giãn • Điều hoà huyết áp • Giúp bài tiết chất độc tốt hơn • Kích thích hệ thần kinh phó giao cảm, Endorphin được giải phóng, giúp bình tĩnh trở lại • Kết nối cơ thể với tâm trí, giúp tập trung hơn, bình an hơn • Bằng chứng khoa học: giúp cải thiện tức giận, căng thẳng có hại, lo âu, trầm cảm • .
7. Nhận ra, gọi tên cảm xúc gốc: ◦ Tôi sợ hãi, lo sợ, e ngại, kinh ngạc, bất an, bứt rứt, hỗn loạn ◦ Tôi phẫn nỗ, bực mình, nản lòng, đố kỵ, khó chịu, bất mãn, thịnh nộ ◦ Tôi khinh miệt ◦ Tôi buồn bã, tuyệt vọng, thất vọng, áy náy, rầu rĩ, đau khổ, hối hận, ủ rũ ◦ Tôi căm ghét, căm phẫn, ghét bỏ, ghê tởm, Để hiểu bản chất & chấp nhận các diễn biến cảm xúc của mình .
8. Nhận ra, mô tả mong muốn của mình: ◦ Tôi muốn học sinh nghe lời tôi ◦ Tôi muốn người thân quan tâm ◦ Tôi muốn mình luôn hoàn thành việc tốt nhất ◦ Tôi muốn đồng nghiệp luôn ủng hộ tôi ◦ Tôi muốn chị ấy tôn trọng tôi Nhận ra & chấp nhận mong muốn thực sự của mình .
9. Mình có thể nói những lời tử tế, tôn trọng thế nào sau khi đã nguôi cơn tức giận?
10. Tình huống: • Học sinh nữ- em K lớp 12 đến gặp cô chủ nhiệm/nhà tư vấn, em xin lỗi, khóc nhiều và chia sẻ rằng em yêu một anh học đại học, hơn em 2 tuổi, em đã nhiều lần bỏ học giữa giờ đi chơi với anh ấy, em đã quan hệ tình dục với anh ấy và em đang lo lắng mình có thể có thai
11. Một số kỹ thuật cần lưu ý khi chú tâm và quan sát • Thực hiện ngay từ lần đầu gặp TC/HS • Chào đón với biểu cảm & ngôn ngữ ấm áp, an toàn, thân thiện • Duy trì giao tiếp ngôn ngữ, phi ngôn ngữ phù hợp (ánh mắt, tư thế ngồi, khoảng cách, khoảng lặng, âm giọng, ) • Xác định mục đích, nội dung quan sát, có sự chú ý lựa chọn chú tâm, quan sát đặc biệt tới biểu hiện nào đó ở HS • Kiểm soát sự tập trung (tránh cắt ngang, ghi chép nhiều quá, ) • Ghi nhớ/ghi chép lại nội dung quan sát phù hợp
12. 3. Kỹ năng lắng nghe tích cực (lắng nghe thấu hiểu & chủ động) • Là nghe và phản hồi phù hợp • Là nghe bằng cả “trái tim & tâm trí” • Là nghe với sự chú tâm, quan sát để hiểu HS, hiểu thông điệp HS muốn chia sẻ • Là nghe và diễn giải thông điệp của HS phù hợp • Là chuyển thông điệp tới HS rằng em được quan tâm, có giá trị, được tôn trọng, được thấu hiểu
13. Một số kỹ thật cần lưu ý khi lắng nghe tích cực: • Bắt đầu bằng gợi chuyện nhẹ nhàng • Nghe HS trình bày và giữ im lặng ở mức cần thiết. • Sử dụng các câu hỏi, tóm tắt các thông tin ở thời điểm phù hợp để làm sáng tỏ ý nghĩ, tâm trạng, thông tin HS đang trình bày. • Sử dụng giao tiếp không lời để bày tỏ sự thân thiện và cảm giác cởi mở, tin cậy (duy trì vị trí ngồi & giao tiếp mắt phù hợp, ) • Thể hiện sự thấu cảm, hiểu những gì học sinh nói thông qua cách phản hồi ngôn ngữ, phi ngôn ngữ/biểu cảm (nhắc lại, diễn đạt lại, phản hồi, )
14. Một số kỹ thuật cần lưu ý khi lắng nghe tích cực: • Sẵn sàng nghe và nhìn nhận những thông tin tiêu cực, không phủ nhận hoặc đánh giá thấp những gì HS đang cố gắng nói, mặc dù điều đó có vẻ không quan trọng • Khoảng lặng thích hợp để HS có thể đưa ra những thông tin hoặc nội dung quan trọng. • Khoảng lặng giúp có thời gian để suy nghĩ và lên kế hoạch cho câu hỏi hoặc câu nói tiếp theo
15. Tình huống: • Học sinh nam- em C lớp trưởng lớp 11A đến gặp GV/nhà tư vấn mong được trợ giúp để cô giáo chủ nhiệm của em cho phép các em tổ chức một số hoạt động vào dịp giáng sinh/Noel; em nói rất bức xúc vì đề nghị tổ chức gì, làm gì cô cũng phản đối, cô bảo phải tập trung học vì lớp đang học chưa tốt.
16. Một số kỹ thuật cần lưu ý khi đặt câu hỏi: • Tránh hỏi tới tấp, tra hỏi: Quá nhiều câu hỏi sẽ làm HS tự vệ, tạo cho GV/nhà TV quá nhiều sự kiểm soát, • Tránh hỏi nhiều câu hỏi một lúc: làm HS lẫn lộn, ngại, sợ, khó chụi hoặc bối rối, • Tránh câu hỏi như những lời khẳng định: sẽ làm HS lo lắng, sợ hoặc khó chịu,
17. Một số kỹ thuật cần lưu ý khi đặt câu hỏi: • Tránh Câu hỏi “tại sao”: thường khiến HS tự vệ, tạo nên sự không thoải mái hoặc sợ, • Tránh các câu hỏi kiểu kiểm soát: khi đặt câu hỏi kiểu này làm HS né tránh, không cới mở nữa, • Sử dụng câu hỏi đóng đúng lúc: để HS bình tĩnh lại khi HS đang chia sẻ quá nhiều thông tin và có vẻ quá mất bình tĩnh • Sử dụng câu hỏi mở đúng lúc: để có thêm nhiều thông tin quan trọng,
18. Hãy đáp lại những tình huống sau bằng câu hỏi phù hợp: • Học sinh D lớp 7 không thích anh trai vì cả nhà, họ hàng ai cúng so sánh, lấy anh ra làm gương bảo cháu phải như thế, phải làm như anh. • Học sinh B lớp 4 rất hay nói dối về điểm số vì sợ mỗi lần nói đúng điểm ở lớp bố mẹ sẽ đánh hoặc mắng rất nhiều và cấm không cho ra ngoài chơi với các bạn hàng xóm. • Học sinh K lớp 10 yêu bạn cùng lớp, ở gần nha/là hàng xóm, em xin phép bố mẹ chở bạn đi học cùng nhưng bố mẹ phản đối và la mắng, thậm chí phạt bắt K đi bộ hoặc đi xe buýt đi học.
19. 3 loại kỹ năng phản hồi • KNPH nội dung: Dùng ngôn ngữ của mình để tóm lược lại những gì HS đã nói với thái độ không đánh giá. • KNPH cảm xúc: Sử dụng ngôn ngữ của mình để nói về những cảm xúc mà HS đề cập đến trong câu chuyện của em một cách trực tiếp hay gián tiếp. • KNPH ý nghĩa: Tóm tắt nội dung, gọi tên và diễn đạt nội dung trên cơ sở hiểu được ý nghĩa của những sự kiện, những vấn đề mà HS chia sẻ.
20. Một số lưu ý khi phản hồi cảm xúc • Tóm tắt trước khi có đủ thông tin để phản hồi cảm xúc • Nếu gặp khó khăn trong việc xác định cảm xúc của HS, có thể đặt mình vào vị trí của HS • Cố gắng dùng từ chỉ cảm xúc khác với những từ HS đang dùng
21. Tình huống: • Cô chủ nhiệm gửi em H - học sinh nam lớp 9 đến gặp GV tư vấn, cô cho biết H thích em nữ B- lớp 8. Vì em B để tóc ngắn và cá tính nên một lần cô giáo chủ nhiệm của H cho rằng B vào nhà vệ sinh với H để làm gì đấy. Sau đó, vào một giờ ra chơi cô giáo gọi em H ra hỏi chuyện, H im lặng, có vẻ lo lắng và sợ hãi vì vậy cô gửi tới GV tư vấn hỗ trợ
22. Các bước khi thực hiện kỹ năng đối đầu/thách thức • Lắng nghe câu chuyện của HS thật kỹ và đảm bảo mối quan hệ giữa nhà tư vấn và HS có thể cho phép sự đối đầu. • Đặt câu hỏi đối đầu theo cách thức mà HS có thể dễ chấp nhận nhất • Quan sát kỹ phản ứng của HS khi nghe câu hỏi đối đầu • Kết nối sự đối đầu qua kỹ năng tóm tắt, và gợi mở.
23. Lưu ý khi áp dụng kỹ năng đối đầu/thách thức • Phải lắng nghe toàn bộ câu chuyện của HS để xác định được sự thiếu thống nhất và bất cân xứng • Khi không xác định được sự thiếu thống nhất và bất cân xứng trong câu chuỵện của HS, hãy tự đặt ra câu hỏi: Một mặt thì Mặt khác thì • Xem xét và nhận ra những thay đổi của HS • Sau khi xác định được sự thiếu thống nhất và không cân xứng trong câu chuyện của HS, tự hỏi và kiểm tra lại: Mình đã đi đúng hướng chưa???
24. Lưu ý khi đánh giá, thiết lập mục tiêu • Đánh giá chính thức (sử dụng các trắc nghiệm/test, thang đo): lưu ý dùng test đã được đào tạo, thực tập và có giám sát; giới thiệu HS đến những cơ sở ĐG tin cậy. • Đánh giá không chính thức (phỏng vấn, trò chuyện, quan sát, ), lưu ý: ➢ Dùng bảng hỏi, khai form. ➢ Quan sát: trang phục, diện mạo, ngôn ngữ, phi ngôn ngữ, biểu cảm ➢ Tổng hợp thông tin về: gia đình, sự phát triển của bản thân, mối quan hệ, cách nhìn nhận về cuộc sống, tình trạng hiện tại, tình trạng sức khoẻ thể chất,
25. Tình huống: • Học sinh nữ- em H lớp 8 chạy vào phòng tâm lý (chạy tới gặp giáo viên), em khóc nức nở vì bị bạn trêu quá nhiều trong giờ ra chơi, cả bạn trai và bạn gái trong lớp đều tham gia trêu đùa và bình luận xấu về em . Em chia sẻ rằng không muốn về lớp học tiết tiếp theo
26. Kỹ năng tiềm kiếm giải pháp • Có thể sử dụng tư duy sáng tạo để tìm kiếm các lựa chọn khác nhau- chính là giúp HS có nhiều cách nhìn về một vấn đề: Giúp HS nhìn rõ rằng vấn đề có thể được nhìn nhận và lý giải từ những cách nhìn khác nhau. • Mục tiêu của việc tìm kiếm cách lý giải thay thế là việc làm cho HS có được những cách nhìn nhận khác về những suy nghĩ, ấn tượng đối với các sự kiện, cách thức đánh giá tiêu cực từ ban đầu.
27. Tình huống: • Cô chủ nhiệm gửi em C - học sinh nữ lớp 11 đến gặp GV tư vấn, cô cho biết C sử dụng thuốc lá điện tử khá lâu, dừng được vài tuần em lại tái phạm, gần đây các bạn phát hiện em ngã trong nhà vệ sinh, sau đó còn nói những điều không có thật giáo viên lo em dùng ma tuý bị áo giác giáo viên gửi tới nhờ cô tư vấn giúp